Giáo dục và khoa cử ở Việt Nam là việc đào tạo và tuyển chọn nhân tài cho chế độ, nó là một định chế về chính trị mang tính chính thức và giữ địa vị thống trị trong xã hội thời quân chủ. Đây chính là con đường tìm kiếm về nguồn nhân lực và các nhân tài để bổ sung cho chế độ, nhằm làm rường cột cho bộ máy nhà nước thời kỳ trước trong lịch sử nước ta.
Nhà nước phong kiến ở Việt Nam đã khẳng định một cách rõ ràng về nguyên lý mang tính tuyên ngôn cho tất cả bản tính đều biết để mà phấn đấu rằng: “Nhân tài là nguyên khí của nhà nước, mà khoa cử chính là con đường rộng mở đối với các học trò”. Cho thấy, trong thời kỳ độc lập tự chủ, sự nghiệp giáo dục và khoa cử Nho học ở nước ta vốn đã được bắt đầu từ thời nhà Lý, đã đặt nền móng một cách hết sức vững chắc, từ những nền tảng về cơ sở lý luận cho đến cả những diện mạo về mặt tổ chức giáo dục và thi cử Nho học ở buổi ban đầu. Nối tiếp, nhà Trần đã tiến thêm một bước dài trong việc tiến hành ổn định một cách có bài bản về các định lệ trong thi cử Nho học ở nước ta và đến nhà Lê đã hoàn thiện một bước rất cơ bản về các quy chế trong công tác đào tạo Nho sĩ, cùng với những định lệ đối với các phương thức tuyển chọn về mặt nhân tài; và cuối cùng, nhà Nguyễn đã củng cố và hoàn chỉnh một cách hết sức chặt chẽ đối với các quy chế đó, để trở thành những khuôn mẫu và hình ảnh của một nền giáo dục và khoa cử Nho học ở Việt Nam dưới thời phong kiến mang tính chất độc lập tự chủ.
Để giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về hệ thống giáo dục, khoa cử thời phong kiến ở nước ta nói chung và dưới triều Nguyễn nói riêng. Năm 2018, Nhà xuất bản Thuận Hóa cho ra mắt bạn đọc cuốn sách “Giáo dục và Khoa cử Nho giáo triều Nguyễn (1802-1919)” của Tiến sĩ Huỳnh Công Bá. Công trình được tác giả giới thiệu chính là kết quả của đề tài nghiên cứu trọng điểm cấp bộ do Bộ Giáo dục và Đào tạo làm cơ quan chủ quản mang tên “Định chế giáo dục dưới triều Nguyễn (1802-1884)” được hoàn thành năm 2015.
Sách đang được phục vụ tại Thư viện Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi./.
Minh Tuấn
