Đạm Phương nữ sử (1881 – 1947) là thứ nữ của Hoằng Hóa Quận vương – con trai thứ 66 của vua Minh Mạng, đồng thời là con dâu cụ Nguyễn Khoa Luận (Viên Giác đại sư, từng làm Bố chánh tỉnh Thanh Hóa). Bà là người phụ nữ Việt Nam có ảnh hưởng lớn vào đầu thế kỷ XX, trước bối cảnh Việt Nam đang chuyển mình từ xã hội phong kiến sang xã hội cận hiện đại. Đạm Phương được biết đến với tư cách là nhà văn, nhà báo, đồng thời là nhà giáo dục, nhà hoạt động xã hội. Bà là người sáng lập Nữ công học hội (1926), là tổ chức tập hợp phụ nữ đầu tiên ở Việt Nam nhằm đề cao vai trò của phụ nữ trong các hoạt động văn hóa, xã hội, giáo dục, tương trợ. Bà cũng tinh thông Hán văn, Pháp văn và là người biên dịch, biên soạn những tác phẩm giáo dục nhi đồng.
Trên cơ sở các sách đã xuất bản về Đạm Phương nữ sử và những tài liệu quý được cập nhật, bổ sung, nhà nghiên cứu Đoàn Ánh Dương đã công phu giới thiệu và tuyển chọn công trình Đạm Phương nữ sử: Vấn đề phụ nữ ở nước ta để nhìn nhận toàn bộ các trước tác của Bà trong sự nghiệp đấu tranh vì nữ quyền. Cuốn sách gồm 4 phần là một tập hợp về các bài báo trình bày quan điểm về vấn đề phụ nữ; các bài báo về Nữ công học hội do Đạm Phương sáng lập; các khảo cứu về vấn đề phụ nữ được in thành sách và các sáng tác văn thơ với chủ đề phụ nữ.
Nội dung cuốn sách mang lại một cái nhìn tổng quan về những vấn đề thuộc nữ học, giúp phụ nữ thay đổi về nhận thức, điều chỉnh về hành vi khi xã hội Việt Nam bước vào thế kỷ XX. Những vấn đề giáo dục thiết thân đối với phụ nữ. Bà giảng giải cho phụ nữ từ việc trong nhà như: Nấu ăn, nuôi dạy con cái, quán xuyến gia đình, đến những việc ngoài xã hội về đối nhân xử thế, lập nghiệp lập thân. Bàn về giáo dục con gái, nên lập học hội chức nghiệp; chị em ta đã biết ham muốn thực nghiệp… Bà giúp phụ nữ vừa biết cách làm đẹp, vừa nâng cao đời sống tinh thần như đọc sách báo, văn chương giải trí. Bà cũng là người có tầm nhìn xa, thấy được tính cấp thiết của việc thành lập Nữ công học hội, tờ báo quốc văn, cơ sở thơ xã cho phụ nữ. Những sáng tác văn chương của Đạm Phương nữ sử lồng ghép rất khéo những tư tưởng về vấn đề nữ học, giúp mở rộng nhãn quan của phụ nữ bấy giờ về việc tự do kết hôn, giáo dục gia đình.
Việc thành lập Nữ công học hội, Đạm Phương đã chủ trương hoạt động của hội đáp ứng được cả hai cách để thực hiện sự học: Một là qua đường sách vở; hai là qua đường thực nghiệm, đặc biệt chú trọng vào con đường thứ hai. Đạm Phương nữ sử với quan niệm và sự hiện thực hóa quan niệm về giới nữ và sự nghiệp giáo dục của nữ giới vào trong lịch sử vấn đề phụ nữ Việt Nam, dễ thấy được bản lĩnh văn hóa của bậc nữ lưu trước những đối kháng gay gắt của xã hội Việt Nam thời bấy giờ.
Tủ sách Phụ nữ tùng thư (Tủ sách Giới và Phát triển) là tủ sách công bố các công trình về vấn đề phụ nữ, hướng tới các nhận thức và thực hành quyền phụ nữ, vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam và sự phát triển bề vững của đất nước. Cuốn sách Đạm Phương nữ sử: Vấn đề phụ nữ ở nước ta của tác giả Đoàn Ánh Dương, do Nhà xuất bản Phụ Nữ ấn hành năm 2017, sách dày 678 trang. Cuốn sách là một trong những ấn phẩm nối tiếp mạch nguồn về vấn đề phụ nữ ở nước ta, hi vọng sẽ giúp bạn đọc tiếp cận vấn đề phụ nữ một cách hệ thống cũng như quá trình dịch chuyển của các quan niệm và hành động mang tính nữ quyền ở Việt Nam./.
Minh Tuấn
